Toepassing van KPIs door provincies

Toepassing van doelsturing door provincies (of gemeenten)

‘Doe iets!’ Provincies neem het heft in handen met doelsturing, zodat boeren op een positieve en praktische manier met verduurzaming aan de slag kunnen, en zodat lokale overheden naast de boer staan. Dorieke Goodijk (Consultant Agrarisch Leiderschap) geeft een zevenstappen plan waarmee provincies aan de slag kunnen, ook als nog niet alle details perfect zijn. Veel provincies zijn al op weg. 

Dat is eigenlijk de kortste samenvatting van de KPI-Live over toepassing van doelsturing met KPI’s door lagere overheden van 11 juni, met 48 deelnemers goed bezocht. 

Een complexe kluwen van milieucrises – van de aanhoudende stikstofproblematiek (vooral ammoniak en stikstofdepositie) tot het halen van de KRW-doelen, de Nitraatrichtlijn, klimaatuitdagingen, de groen-blauwe dooradering, het stoppen van biodiversiteitsverlies en het Convenant Dierwaardige Veehouderij – vraagt om daadkracht. Het goede nieuws is dat diverse provincies en zelfs gemeenten het voortouw al nemen.

• Provincie Drenthe met "Duurzaam Boeren Drenthe".
• Provincie Noord-Brabant, die al jaren bezig is met de "Brabantse Biodiversiteitsmonitor Melkveehouderij" en "BMA ZWD". Jos van Lent meldt dat ruim een derde van de melkveehouders (meer dan 500) deelneemt, en er plannen zijn om uit te breiden naar 250 akkerbouwers volgend jaar. Ook zetten zij vrijstellingen in binnen hun stallenbeleid.
• Provincie Utrecht met de "Utrechtse Monitor Duurzame Landbouw". Zij hebben een eigen dashboard gebouwd waar boeren zelf data, zoals hun kringloopwijzer, kunnen uploaden, wat intuïtief werkt.
• Provincie Limburg met de "Limburgse Biodiversiteitsmonitor Melkveehouderij”.
• Gemeente Midden-Delfland met "Kringloopcertificaten"
• Provincie Overijssel met “Overijssel boert Duurzaam”
• Friesland met vier pilots om in 2026 een subsidieregeling voor KPI's en doelsturing op te stellen.
• Overige provincies zetten ook stappen richting sets KPI’s, stoffenbalansen, en steeds meer beloningsregelingen

‍Dorieke Goodijks ‘Zeven stappen voor actie’

In haar presentatie benadrukt Goodijk dat de aanpak voor effectieve doelsturing is gestructureerd in zeven stappen, die bouwen op de reeds bestaande PPLG-plannen en gebiedsprocesmatige werkwijzen. 

1. Start overleggen met partners: Bepaal “welke doelen we gezamenlijk willen bereiken?”.
2. Bepaal de KPI’s waar je aan gaat werken: Goodijk's tip: "neem de KPI’s van het BoerenKPI project".
3. Bepaal de streefwaarden op deze doelen: Onthoud dat dit “per gebied [kan] verschillen!!”.
4. Stimuleer goede scores: Dit is waar het vernieuwende begint. Goodijk stelt: “beloningsregelingen zijn zo 2022, laten we hoger inzetten”. De visie is om “ontheffingen op generieke maatregelen” te bieden tegen 2030, waarbij bewezen resultaten leiden tot minder bureaucratie. Dit vraagt om een verschuiving van traditionele subsidies naar impactvollere stimulansen.
5. Maak agrarische ondernemers enthousiast om samen aan de slag te gaan. Cruciaal voor het creëren van draagvlak..
6. Monitor de resultaten: Zorg dat ze “binnen de Provincie bekend worden”, idealiter bij de Gedeputeerde(n).
7. Regel stap voor stap verdere borging van de resultaten. 

Provincie Groningen dient als een tastbaar voorbeeld van de implementatie van deze aanpak, voortbouwend op hun "Gebiedsplan Toekomst Landelijk Gebied”. Zij hebben zeven unieke deelgebieden geïdentificeerd, elk met specifieke opgaven en samenwerkingsverbanden. Ze zetten in op het berekenen van de totale KPI-set, maar focussen op één thema per gebied dat het meest relevant is. De uitvoering van de dataverwerking wordt mogelijk belegd bij de collectieven, zoals in Brabant. LTO Noord speelt ook een rol door aan te sluiten op bestaande initiatieven, zoals rondom waterkwaliteit en verzilting in de noordelijke kleischil. 

De volledige presentatie van Goodijk vindt u hier.

Betekenen goede KPI-scores ook juridisch houdbare reductie?

Ondanks de stappen vooruit, zijn er nog aanzienlijke hordes. Meer inzicht in de voortgang van doelsturing naar doelbereik is nog nodig. Wat is er nodig om doelen te bereiken? 

Iemand stelt de cruciale vraag over juridische houdbaarheid: kunnen gecombineerde KPI-resultaten van bedrijven, ingerekend worden op provinciaal niveau? Kun je reductie van stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden juridisch hard maken, zoals de AERIUS-berekening dat doet?  Dorieke Goodijk geeft aan dat Groningen dit onderzocht heeft: door scenario's door te rekenen (bijvoorbeeld 50% reductie in een straal van 2,5 km rondom een klein stikstofgevoelig natuurgebied) kan, in combinatie met bijvoorbeeld een bedrijfsverplaatsing, een significante stikstofreductie behaald worden. Dit biedt inzicht en openingen, maar 100% juridische zekerheid is moeilijk te garanderen. De consensus is echter: “je moet in ieder geval beginnen, want anders dan wordt het nooit mogelijk”. Zelfs als het nu niet direct juridisch in te boeken is, is het geen argument om het niet te doen. 

‍Kunnen we ‘generieke maatregelen’ afwenden?

Wat zit er dan wel in voor de boer? Goodijk en anderen zien verschillende voordelen:

• Minder verlies van nitraten en stikstof van het bedrijf, wat kostenefficiënter is.
• Het kunnen onderbouwen waarom generieke maatregelen (verplicht voor iedereen, en om die reden niet geliefd bij boeren) niet langer nodig zijn, waarmee deze hopelijk voorkomen kunnen worden.
• Het doorbreken van de “frustrerende impasse” door proactief bezig te zijn met de toekomst, wat een positieve impuls geeft.

Insteken op het voorkómen van generieke maatregelen heeft wel een risico. Een deelnemer, melkveehouder en adviseur, wijst op de paradox dat ondanks goede waterkwaliteit in zijn regio, derogatie toch is afgeschaft, wat leidt tot een gevoel van "we doen helemaal niks extra's meer" bij boeren. Hij concludeert dat de overheid, zeker de rijksoverheid, "gewoon tegenover ons" staat. Toch benadrukt hij dat er geen andere oplossing is dan aan de slag te gaan en te laten zien dat het anders kan.

Een andere deelnemer benadrukt dat, hoewel de sector en provincies zelf de handschoen moeten oppakken, "voor sommige zaken hebben we toch echt wel het rijk nodig". Denk aan duidelijkheid over meetprotocollen voor N-min metingen en wat de “generieke maatregelen [zijn] die er dan vanaf [gaan] als je voldoet aan de voorwaarden?”. Want, zo vraagt hij zich af, "what's in it for me" als boer wanneer deze duidelijkheid ontbreekt.

‍Rol collectieven

De rol van collectieven is hierin cruciaal. Collectieven kunnen de dataverwerking oppakken en fungeren als een toegankelijke schakel tussen boeren en provincies. Een insider van Boerennatuur beaamt dat de collectieven geïnteresseerd zijn in doelsturing en KPI-aanpak, maar benadrukt de enorme opgave en onzekerheid over de uitbreiding van het Agrarisch Natuurbeheer (ANLb). Ook is er de noodzaak voor “een regeling die boeren langere tijd kan stimuleren door daadwerkelijk een beloning te bieden”  en die niet onder deminimis valt.

Tenslotte

De behoefte aan kennisdeling en gezamenlijke oplossingen is groot. Boerenverstand werkt aan een kennis- en ontwikkelagenda. Omdat er veel vragen leven over data,  komt er een aparte KPI-Live sessie over dataverwerking. 

Zelfs Mobilization for the Environment (MOB), kritische milieuorganisatie, toont interesse in de KPI- en doelsturingsaanpak en gebiedsaanpak. Dat is overigens voor veel boeren geen aanbeveling en zelfs een diskwalificatie. Het zou de geloofwaardigheid naar de samenleving wel verhogen. 

De oproep is helder: "kappen met negatieve dingen en aan de gang met de positieve kant op om ook daadwerkelijk stappen te zetten”.

‍Een oproep tot actie

De essentie van de discussie is een krachtige oproep aan provincies om de regie te nemen in het aanpakken van milieu- en duurzaamheidsuitdagingen. Door middel van een gestructureerd stappenplan, dat bouwt op bestaande kaders en openstaat voor innovatie, kunnen provincies effectief doelsturing implementeren. Samenwerking met partners, zoals DAW en Collectieven, en het enthousiasmeren van agrarische ondernemers zijn hierbij van cruciaal belang. Het is tijd om te handelen en de "stip op de horizon te zetten”.

‍

‍

Linkjes

‍Pragmatische aanpak stikstofcrisis, een update (ABN Amro en CLM)

‍Doelsturing voor waterkwaliteit, mn nitraat, bo Akkerbouw 

‍Presentatie van Dorieke Goodijk

‍