podcast 4 Ketens & Belonen

podcast 4 ‘Duurzaam boeren -maar dan leuk’ volgens ketens. Luister nu op Foodlog 

“Klimaat, biodiversiteit, diergezondheid en dierenwelzijn, dat komt integraal samen op boerenerf. Daar hebben we altijd die boer alleen mee laten worstelen. Breng dat integraal in beeld, dan kunnen we dat vergelijken en dan kunnen we daarop sturen”  _{-Mona van Spijk, NZO}

Wie betaalt voor welke duurzame doelen? 

Publiek en privaat stapelen beloningen, maar hebben elk hun hobbies

‍De koepels waarin respectievelijk de zuivelketen (ZuivelNL, Mona van Spijk NZO) en de akkerbouwketen (brancheorganisatie akkerbouw, André Hoogendijk) zich organiseren, zien dat duurzaamheid leuk wordt als private en publieke partijen dezelfde kant op werken. Dierenwelzijn en klimaat kunnen makkelijker doorvertaald worden naar de markt, dan mineralen en biodiversiteit. Zolang verschillende toepassers bijdragen waar ze kunnen, op basis van één universele set kengetallen, kan gezamenlijk de productie duurzamer worden. 

Mona van Spijk, al 14 jaar een pionier in duurzame melkproductie, neemt ons mee terug naar de basis: het MINAS-systeem van 15 jaar geleden. Dit was een effectief systeem om mineralenstromen op boerderijen in beeld te brengen.MINAS bleek succesvol voor sturen op efficiëntie, zoals de daling van nitraatuitspoeling aantoonde, maar strandde in Brussel omdat het niet volledig waterdicht te krijgen was. 

De melkveehouderij heeft na MINAS een soortgelijk instrument doorontwikkeld, de Kringloopwijzer, waarmee op bedrijfsniveau diverse stofstromen in beeld zijn. Daar zijn inmiddels al diverse instrumenten aan toegevoegd, zoals de biodiversiteitsmonitor, en diverse diergezondheids en dierenwelzijnsmonitoren. “Klimaat, biodiversiteit, diergezondheid en dierenwelzijn, dat komt integraal samen op boerenerf. Daar hebben we altijd die boer alleen mee laten worstelen. Breng dat integraal in beeld, dan kunnen we dat vergelijken en dan kunnen we daarop sturen”   In de zuivel is dit verzamelde instrumentarium voldoende basis om duurzaamheidspremies te betalen aan leverende melkveehouders die goed scoren op duurzaamheid. Van Spijk: “van inzicht krijgen boeren zelf overzicht over de bedrijfsvoering en uiteindelijk hebben ze uitzicht op een toekomst.”

Andre Hoogendijk vertelt dat de akkerbouwsector deze succesvolle aanpak  aanpassen voor hun eigen diverse ketens. Dezelfde vraag als bij MINAS duikt steeds op: houdt het juridisch stand? Klopt alles wel precies? Is het niet te manipuleren? Hoogendijk: “Er wordt steeds gevraagd is dit wel borgbaar en handhaafbaar terwijl we zien dat juist het huidige systeem zo lek is als een mandje”

‍Spanning tussen markt en maatschappij: Wie betaalt de prijs? 

André Hoogendijk legt uit dat de akkerbouw te maken heeft met meerdere ketens, wat leidt tot versnipperde data, in tegenstelling tot de zuivelsector. Ketenpartijen sturen vaak op CO2-voetafdruk (per kilo product) omdat de markt hiervoor premies betaalt, zoals de tot wel twee cent per liter melk premie in de zuivel en recentelijk zelfs tot €500 per hectare voor boeren die meedoen aan programma's voor regeneratieve landbouw in de akkerbouw. "De sector trekt aan CO2, dan moeten we afstemmen zodat overheden aan waterkwaliteit gaan trekken."

Hoogendijk betoogt dat de markt hiervoor niet zal betalen en dat overheden hier een "trigger" moeten inbouwen. Mona van Spijk nuanceert dit door te stellen dat de verduurzaming van het gehele voedselsysteem essentieel is en dat ook water een marktbelang heeft, bijvoorbeeld voor fabrieken die water gebruiken. 

‍Stapelen van beloningen 

De gasten introduceren de cruciale term "stapelen van belonigen": waarbij publieke en private partijen gezamenlijk investeren in duurzaamheid, door verschillende doelen te dienen met dezelfde onderliggende data. Ondanks Europese mededingingsregels en staatssteunregels, blijkt er veel mogelijk om samen te financieren, zoals blijkt uit een rapport dat van Spijk aanhaalt.

‍Monitoring moet slim

De monitoring moet slim in elkaar zitten. Simpel en steekproefsgewijs waar het kan, intensief en verfijnd waar het belangrijk is. Dat kost dan wat meer, maar er hangt ook meer van af. Daarom kiest bo Akkerbouw voor de regio ‘zuidoostelijk zand’ voor minerale stikstofbepaling door monstername op verschillende dieptes op de akker. 

Hoogendijk pleit voor directe metingen in risicogebieden om de effectiviteit van duurzaamheidsmaatregelen te bewijzen en uitzonderingen op generieke regels te verkrijgen. Van Spijk geeft aan dat de melkveehouderij veel ervaring heeft met massabalansberekeningen, maar erkent ook de waarde van meten in specifieke gebieden. Beide zijn het erover eens dat een combinatie van berekenen, meten en kijken uiteindelijk het meest robuuste systeem oplevert, waarbij risicogericht meten de betrouwbaarheid vergroot en fraude vermindert. Dit is essentieel voor de controleerbaarheid en betrouwbaarheid van de data. Het is wel iets duurder, maar  "de kosten van doelsturing zijn peanuts" volgens Hoogendijk, in vergelijking met de huidige kosten die Nederland maakt door onopgeloste problemen, zoals het verlies van derogatie. 

‍Regeneratief doet ook mee

Een veelbelovende ontwikkeling is dat ook concepten zoals "regeneratieve landbouw" gebruikmaken van deze KPI's. Grote multinationals bieden akkerbouwers premies van maximaal €500 per hectare bovenop de gewone prijs, gebaseerd op scores uit de biodiversiteitsmonitor akkerbouw. Hoewel de term 'regeneratief' soms vaag klinkt, laat dit zien dat de KPI's concreet en meetbaar zijn, en dat de markt steeds meer bijdraagt aan verduurzaming, soms zelfs door publiek en privaat geld samen te brengen in initiatieven als het RegeNL Groeifonds.De transitie naar een duurzame landbouw vereist een dynamisch systeem dat voortdurend in beweging blijft. 

‍

Deze podcast is te beluisteren op Foodlogs podcast kanaal en op spotify bij Studio Foodlog