podcast 5 Redding of Riskante illusie?

Doelsturing voor boeren: redding of riskante illusie?

Kan een beleidsinstrument als doelsturing de landbouw verlossen van de verstikkende regelzucht, of is het gedoemd te stranden zolang de politiek haar fundamentele keuzes niet durft te maken?

In deze podcastserie 'Duurzaam boeren -maar dan leuk' hoorden we dat meer keuzevrijheid en maatwerk, en minder verplichte maatregelen die niet effectief zijn duurzame landbouw leuk maken voor boeren. Achtereenvolgens verkenden onderzoekers, ondernemers, provincieambtenaren en ketenkenners een aanpak die dat nastreeft: ‘doelsturing met kpi’s’ of BoerenKPI. Over het algemeen waren de podcastgasten positief over de BoerenKPI-aanpak. Tijd om ook een kritisch geluid te laten horen.  Wouter de Heij is ondernemer op het gebied van levensmiddelentechnologie en maakte naam als criticus op stikstofmodellen. Over doelsturing zei hij op LinkedIn:

Ik ben extreem kritisch ten aanzien van de dertien boerenKPI's. Vrijwel allemaal zijn het management- of ondernemer-KPI’s, het zijn absoluut geen parameters waar een overheid cq maatschappij iets mee kan doen. Als ondernemer ga ik daarom ook hier voor liggen. Onze overheid - vaak in samenwerking met de onderzoekswereld - gaat veel en veel te ver.

In deze toegift op de serie ‘Duurzaam boeren -maar dan leuk’ wisselt Josien Kapma van stoel, zij is geïnterviewde. Dick Veerman is terug om de Heij en Kapma, zelf kenner en voorstander van doelsturing, kritisch met elkaar te confronteren.

Bouwen met provincies

Josien Kapma pleit voor doelsturing als antwoord op de verstikkende 'middelsturing' die de overheid nu hanteert, zoals het voorschrijven van specifieke technologieën die achteraf niet bleken te werken. Haar aanpak behelst het stellen van heldere milieudoelen – gebaseerd op Europese richtlijnen – en boeren de vrijheid geven om deze op hun eigen manier te bereiken. De zuivelsector laat zien dat het werkt. KPI’s worden gebruikt voor benchmarking en zelfs beloningen via de melkprijs. Dat heeft geleid tot aanzienlijke reducties in de ecologische voetafdruk. Kapma: "Je geeft geen lijst van beperkingen of van maatregelen of van verplichte manieren om te produceren, maar je stelt doelen en je laat ondernemers vrij om op hun manier aan die doelen te voldoen." Dit zou het ondernemerschap en de innovativiteit van boeren weer aanzetten.

Wouter de Heij’s wantrouwen: Juridisch moeras en politieke leegte 

Wouter de Heij deelt de overtuiging dat KPI’s als managementinstrument waardevol zijn voor boeren om onderling van te leren. Zijn bezwaar zit in de rol van de overheid. Hij is bang voor de juridificatie van een management instrument. De Heij: “Boeren willen over het algemeen best. Maar we zitten vast omdat we volledig doorgeschoten zijn in een juridisch construct. En dus gaan nog meer normpjes, nog meer ideetjes, nog meer KPI’s, niet zorgen dat dat juridisch construct minder wordt. Integendeel, dat gaat meer worden.”

Volgens De Heij heeft de overheid geen bemoeienis met gedetailleerde bedrijfsparameters; enkel de netto emissies naar de publieke ruimte (lucht, bodem, water) zouden van belang moeten zijn. Zijn fundamentele kritiek is dat de overheid geen duidelijke politieke keuzes maakt over de toekomst van de landbouw, waardoor KPI’s "sneaky" gebruikt kunnen worden om indirect krimp of andere niet-uitgesproken doelen af te dwingen. Hij stelt dat de verantwoordelijkheid voor natuurdoelen bij de overheid ligt, niet bij de individuele boer. De Heij pleit voor politieke duidelijkheid, juridische zekerheid en financiële steun, met schotten tussen verschillende milieu- en klimaatdoelen om saldering tussen sectoren tegen te gaan.
Kapma wil dat allemaal óók, maar stelt vast dat het al zes jaar geen stap dichterbij komt. 

De kloof: Vertrouwen versus realisme 

De discussie tussen De Heij en Kapma legt een dieper dilemma bloot: de afwezigheid van vertrouwen. Kapma meent dat boeren, zelfs zonder een overkoepelende visie uit Den Haag, moeten beginnen en ziet dat regionale initiatieven vooruitgang boeken. De Heij ziet dit als naïef. Zonder heldere politieke besluiten en de bijbehorende financiële en juridische kaders, zal het huidige systeem – dat Wouter als "stuk" betitelt – niet vooruitkomen.

‍

Deze podcast is te beluisteren op Foodlogs podcast kanaal en op spotify bij Studio Foodlog